Maartenskerk

Omdat Oosterend als enige van de vier aan St. Maarten was gewijd, zal dit de moeder-parochie van het eiland hebben uitgemaakt.

Het oudste gedeelte van de huidige kerk bevindt zich tussen de toren en dwarsschip en dateert uit het eerste deel van de elfde eeuw en is opgetrokken uit tufsteen. Het is versterkt met rolstenen.

Het rondboogvenster in de noordelijke tufstenen muur is nog zoals het door de bouwers is aangebracht. Eveneens is in de noordmuur nog de dichtgemetselde boog te zien van het zogeheten Noormannenpoortje. De oostelijke arm is een gedeelte van het 15de eeuwse koor dat in 1724 recht is afgesloten. De toren is in de 15de eeuw ontstaan en in de 17de of 18de eeuw verhoogd. Het noordelijke en zuidelijke dwarspand zijn in de 16de eeuw toegevoegd. Tot 1566 was de kerk gewijd aan St. Martinus. Bij de reformatie kwam de kerk in Gereformeerde handen en is het beeld van Martinus uit de kerk verwijderd en op het kerkhof verbrand. De kerk kreeg een Gereformeerde indeling met preekstoel en doophek met doopboog en lezenaar uit 17^e eeuw. Bij de restauratie van de kerk in 1970-1973 is ook het interieur aangepast. De Klokkenstoel met klok is van H. Wegewaert, 1598, diam. 100 cm., het Mechanisch torenuurwerk van Van Bergen, 1931.

Het orgel (Rijksmonument) is in 1906 gebouwd door de firma Mart. Vermeulen (Woerden), die daarbij gebruik maakte van oudere bestanddelen. Het binnenwerk dateert namelijk uit het midden van de 18de eeuw. Het front met de orgelkas en de frontpijpen, de klaviatuur en de grootste Prestant-pijpen werden in 1906 nieuw gemaakt. Bij de restauratie van de kerk is tegelijk het orgel gerestaureerd door de firma D.A. Flentrop (Zaandam). Op dit moment wordt deze geheel gerestaureerd door orgelmaker Mense Ruiter uit Ten Post. Het orgel wordt uitgebreid met een trompetregister.

In vorige eeuwen is op Texel veel gebruik gemaakt van op runen gebaseerde familiewapens, ook wel huistekens genoemd. Deze tekens zijn te vinden op talrijke grafstenen in de kerk, soms naast of verwerkt in de tekst. In de Oosterender kerk is een houten schot, waarin in de 17e eeuw een aantal van deze huistekens zijn ingekerfd.

De reden is dat men in die tijd erfpacht of kerkenkuur moest afdragen aan de kerk als eigenaar van de gronden in en om het dorp. Waarschijnlijk uit verveling omdat men lang moest wachten tijdens de betaling hebben de pachters hun huisteken/handtekening in het houten schot gesneden.

Dispositie

• Manuaal (C-f3): Prestant 8' - Holpijp 8' - Gamba 8' - Octaaf 4' - Fluit 4' - Octaaf 2' - Mixtuur 2' 3-4 sterk bas (1986) - Cornet 2⅔' 3 sterk discant.
• Pedaal (C-d1): Subbas 16' (1984) - Gedekt 8' (unit, 1984).

Pedaalkoppeling. Mechanische sleeplade (uitbreidingen op membraan- en kegellade).

Tijdens de restauratie van 1967 -1971 werd binnen de fundering van het oudste gedeelte van de kerk een sarcofaag gevonden. Deze sarcofaag dateert uit de 2^e helft van de 7^e of de 8^e eeuw. De steen is waarschijnlijk oölitische  kalksteen (in het Frans: calcaire oölithique vacuolaire) uit de streek van Saonnière-en-Perthois in het departement van de Maas in Frankrijk( ongeveer 70 km ten zuiden van Verdun). De actuele naam van deze steen is “Pierre de Savonnières”(“Steen van Savonnières”). Het werktuig dat is gebruikt om de sarcofaag te bewerken is een “polka”. Dit is een soort houweel met 2 verschillende tegenovergestelde snijvlakken. De snijvlakken van de polka zijn in dit geval

± 4,5 cm breed.

Bijzonder aan de sarcofaag is dat deze een inscriptie heeft. De inscriptie luidt: “Bavom me fecit”, (Bavom heeft me gemaakt) maar de naam “Bavom” is nog niet met zekerheid ontcijferd.

In 2020 heeft de kerk een groot onderhoud gehad, en wordt op dit moment het orgel gerestaureerd en bevindt zich nog niet in de kerk.

Geschiedenis Voormalige Gereformeerde kerk Oosterend Texel.

De Gereformeerde kerk onder het kruis, werd in 1851 gesticht en de eerste voorganger werd Jacob Juch, die daarvoor ouderling was in den Helder bij de Gereformeerde Kerk onder ’t kruis. Deze voormalige Gereformeerde kerk die gebouwd is in 1897 verving de uit 1853 daterende Gereformeerde Kerk van de destijds genoemde Gereformeerde kerk onder ’t Kruis. Deze was te klein geworden omdat het ledental vanaf 1860 flink toenam. Het gebouw is opgetrokken op een stuk grond van Simon Dros, de buurman die slager en koopman was in Oosterend.Na acht jaar onderhandelen werd de grond van Dros overgenomen voor fl. 400,-- .De aanbesteding van de nieuwe kerk, ontworpen door architect Schuilenburg uit Alkmaar, vond plaats op 22 mei 1897. Uit de negen inschrijvers werd de bouw voor fl. 6.250,-- gegund aan Jacob Vlaming Simonsz. een Oosterender aannemer.

Op 24 oktober 1897, vijf maanden na de aanbesteding werd de kerk in gebruik genomen. Door krimp van de kerkelijke gemeente vanaf de jaren 80 van de vorige eeuw fuseerden de Gereformeerden met de Hervomde gemeente waardoor in 2004 de Protestantse Waddengemeente Texel ontstond. Deze gemeente is anno 2004 in het bezit van een drietal kerkgebouwen t.w. in Oudeschild de Zeemanskerk, in Oosterend de Maartenskerk, in De Cocksdorp de Waddenkerk.